LỜI GIẢI NÀO CHO BÀI TOÁN THOÁT NƯỚC HẠ TẦNG ĐÔ THỊ TẠI VIỆT NAM

Tốc độ đô thị hóa nhanh chóng tại Việt Nam trong vài thập kỷ qua đã kéo theo hàng loạt thách thức về hạ tầng, trong đó thoát nước đô thị là một trong những vấn đề nhức nhối. Các trận mưa lớn xảy ra ngày càng thường xuyên và bất thường do biến đổi khí hậu, trong khi hệ thống hạ tầng kỹ thuật chưa theo kịp tốc độ phát triển Những cơn mưa lớn kéo dài chỉ trong vài giờ cũng có thể khiến nhiều tuyến phố Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng... rơi vào cảnh ngập úng cục bộ, không chỉ gây bất tiện trong sinh hoạt, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, môi trường sống và chất lượng đô thị. Chính vì vậy cần có phương án để giải quyết từ ngắn hạn đến dài hạn với những thách thức ngày càng nghiêm trọng trong công tác thoát nước đô thị.

THỰC TRẠNG HỆ THỐNG THOÁT NƯỚC TẠI MỘT SỐ ĐÔ THỊ TẠI VIỆT NAM

Tại hầu hết các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, Hải Phòng, Cần Thơ…, tình trạng ngập úng cục bộ sau mưa xảy ra thường xuyên, đặc biệt tại các tuyến đường trũng thấp hoặc khu dân cư cũ. Nhiều tuyến phố chỉ sau một trận mưa 30 – 60 phút đã ngập sâu từ 20–50cm, làm gián đoạn giao thông, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt và sản xuất.

Tại các khu đô thị mới, tuy có đầu tư hệ thống hạ tầng, nhưng tình trạng ngập úng vẫn diễn ra, nguyên nhân chủ yếu do hệ thống cống thoát nước không kịp tiếp nhận lượng nước mưa lớn trong thời gian ngắn, thiếu kết nối với hệ thống thoát nước chung toàn khu vực.

VẬY NGUYÊN NHÂN CỦA THỰC TRẠNG NÀY DO ĐÂU???

1. Hệ thống cống ngầm xuống cấp, quá tải

Phần lớn các tuyến cống trong nội đô các thành phố lớn được xây dựng từ vài chục năm trước, với đường kính nhỏ, vật liệu cũ và năng lực thoát nước thấp. Trong khi đó, lượng nước thải và mưa ngày càng tăng do mật độ dân cư và diện tích bê tông hóa không ngừng mở rộng.

Cùng với đó, nhiều tuyến cống không được bảo trì, nạo vét thường xuyên, bị bồi lắng bùn đất và rác thải, làm giảm đáng kể khả năng dẫn nước. Điều này dẫn đến tình trạng nước thoát chậm, tồn đọng kéo dài, thậm chí gây trào ngược lên mặt đường, tạo môi trường ô nhiễm, tiềm ẩn dịch bệnh.

2. Quy hoạch và đầu tư hạ tầng chưa đồng bộ

Ở nhiều địa phương, hệ thống thoát nước phát triển theo từng dự án, thiếu tính liên kết và kết nối vùng. Có nơi xây dựng khu đô thị mới nhưng chưa có đầu mối thoát nước kết nối với mạng lưới chung, hoặc có nhưng lại không đủ năng lực tiếp nhận lưu lượng lớn.

Đặc biệt, nhiều khu dân cư tự phát, khu nhà ở riêng lẻ vẫn chưa được đầu tư cống thoát nước đạt chuẩn, nước thải sinh hoạt thường thoát theo mương hở hoặc đổ thẳng ra môi trường. Điều này khiến việc quản lý nước thải, nước mưa trở nên khó khăn, không hiệu quả và dễ gây ô nhiễm cục bộ.

3. Khó khăn trong tách riêng nước thải và nước mưa

Mặc dù tách riêng hai hệ thống là xu hướng tất yếu để đảm bảo vận hành hiệu quả và tránh quá tải, nhưng hiện tại việc triển khai vẫn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là ở các đô thị cũ. Nguyên nhân bao gồm:

- Không gian kỹ thuật hạn chế, khó bố trí thêm tuyến cống mới.

- Chi phí đầu tư lớn và thời gian thi công kéo dài.

- Phải phá dỡ hoặc cải tạo lại nhiều công trình dân sinh, dễ gây xáo trộn cuộc sống người dân.

Do vậy, nhiều thành phố vẫn đang sử dụng hệ thống cống hỗn hợp, dễ bị quá tải vào mùa mưa và gây ô nhiễm vào mùa khô.

4. Biến đổi khí hậu và lượng mưa ngày càng khó lường

Biến đổi khí hậu đang khiến tần suất và cường độ mưa tại các đô thị Việt Nam tăng lên rõ rệt. Nhiều cơn mưa có lượng mưa 100–150mm chỉ trong 1–2 giờ, vượt xa khả năng tiếp nhận của các tuyến cống cũ. Bên cạnh đó, các hiện tượng như triều cường, nước biển dâng tại các đô thị ven biển (TP.HCM, Cần Thơ, Đà Nẵng…) cũng khiến việc tiêu thoát nước trở nên khó khăn hơn do không thể xả nước khi mực nước bên ngoài cao hơn trong hệ thống.

5. Thiếu nguồn lực để đầu tư, bảo trì dài hạn

Nhiều địa phương chưa bố trí được nguồn lực đầy đủ để cải tạo và vận hành hệ thống thoát nước:

- Thiếu vốn đầu tư mới: Các dự án thoát nước quy mô lớn cần nguồn vốn đầu tư hàng trăm – hàng nghìn tỷ đồng, trong khi ngân sách địa phương còn hạn chế.

- Thiếu cơ chế xã hội hóa hiệu quả: Khó thu hút doanh nghiệp tư nhân tham gia vào đầu tư vì thời gian hoàn vốn dài, rủi ro cao.

- Thiếu nhân lực vận hành, giám sát chuyên môn cao: Các đơn vị thoát nước còn thiếu thiết bị, công nghệ và kinh nghiệm quản lý đô thị hiện đại.

MỘT SỐ GIẢI PHÁP NGẮN HẠN VÀ DÀI HẠN CÓ THỂ ÁP DỤNG ĐỂ KHẮC PHỤC TÌNH TRẠNG NGẬP ÚNG, Ô NHIỄM NGUỒN NƯỚC TẠI CÁC ĐÔ THỊ VIỆT NAM

Giải pháp thoát nước cục bộ hiệu quả cần kết hợp giữa quy hoạch – công nghệ – thói quen sinh hoạt – ý thức cộng đồng, cụ thể:

Tách biệt hệ thống thoát nước mưa và nước thải

- Quy hoạch lại hạ tầng kỹ thuật đô thị theo hướng tách riêng hai dòng nước này để đảm bảo hiệu quả vận hành.

- Các khu dân cư, nhà ở mới cần được lắp đặt hệ thống thu gom nước mưa riêng biệt với hệ thống xử lý nước thải sinh hoạt.

Tận dụng và tái sử dụng nguồn nước mưa

- Khuyến khích các hộ gia đình tích trữ nước mưa bằng bể chứa, thùng lưu trữ hoặc hệ thống lọc sơ cấp, sử dụng cho tưới cây, dội nhà vệ sinh hoặc rửa xe, rửa sân.

- Doanh nghiệp, trường học, công trình công cộng có thể đầu tư các mô hình thu gom – điều tiết – lọc nước mưa tại chỗ để giảm áp lực hệ thống cống chung.

- Đưa vào quy chuẩn xây dựng các yêu cầu về “hệ thống hạ tầng xanh” như mái xanh, hồ điều tiết, khu thấm nước nội khu.

Tăng cường giải pháp thoát nước phân tán tại nguồn

- Lắp đặt bể điều tiết nước mưa, giếng thấm, máng thu nước sàn, giếng tách rác,... ngay trong khuôn viên công trình.

- Sử dụng vật liệu thoát nước sinh thái, đá rỗng, gạch rỗng, hoặc nền gạch thấm để giữ nước mưa và thẩm thấu từ từ xuống đất.

Ứng dụng công nghệ trong quản lý và cảnh báo ngập

- Triển khai hệ thống cảm biến giám sát mực nước, lưu lượng và cảnh báo sớm khi xảy ra sự cố.

- Áp dụng mô hình đô thị thông minh để điều tiết dòng chảy mưa linh hoạt theo khu vực.

Đẩy mạnh truyền thông, nâng cao ý thức người dân

- Vận động người dân không xả rác bừa bãi xuống cống, không xả dầu mỡ trực tiếp từ bếp ra hệ thống thoát nước.

- Giáo dục cộng đồng về lợi ích kinh tế – môi trường khi tích trữ và tái sử dụng nước mưa.

- Kêu gọi người dân cùng tham gia duy trì, vệ sinh hố ga, cống rãnh khu dân cư.

VINACEE - ĐỒNG HÀNH CÙNG ĐÔ THỊ BỀN VỮNG VÀ MÔI TRƯỜNG SỐNG XANH

Là đơn vị nhiều năm hoạt động trong lĩnh vực môi trường và hạ tầng kỹ thuật, VINACEE Việt Nam cung cấp các giải pháp thoát nước thông minh – hiệu quả – bền vững, phù hợp cho nhiều loại hình công trình như nhà dân, nhà máy, trường học, bệnh viện, khu công nghiệp...

Một số sản phẩm – dịch vụ nổi bật của VINACEE trong lĩnh vực này:

- Bể tách dầu mỡ, bể gom rác thô, máng thoát nước inox, bể trữ nước mưa chất lượng cao.

- Tư vấn – thiết kế – thi công các hệ thống thu gom, điều tiết và tái sử dụng nước mưa phù hợp từng công trình.

- Cung cấp thiết bị xử lý nước đầu nguồn kết hợp lọc cơ học và vi sinh, dễ vận hành và bảo trì.

- Đào tạo – truyền thông cộng đồng về phân loại nước, tái sử dụng nước mưa và xử lý nước thải quy mô nhỏ.

Nguồn: Bùi Thảo _VINACEE